Ένα νησιωτικό σκηνικό

Πανοραμική φωτογραφία του οικισμού του Καστελλορίζου και του πετάλου του λιμανιού όπως φαίνεται από το Κάστρο.

Ο πληθυσμός του Καστελλόριζου είναι συγκεντρωμένος στην Νότιο-Ανατολική ακτή του νησιού, στο πέταλο του λιμανιού, στην νοητή «δαγκάνα» που σχηματίζει αυτός ο ασφαλής κόλπος. Εκεί αναπτύσσεται ο ομώνυμος οικισμός που απλώνεται στην σκιά των κοντινών, απότομων βουνών, πλησιάζει το μεσαιωνικό κάστρο και φτάνει έως και το μικρότερο λιμανάκι του νησιού, το Μανδράκι ή Μαντράτσι.

Απεναντί του απλώνεται το Κας, η παλιά Αντίφελλος στην Λυκιακή ακτή.

Στην πλήρη ανάπτυξη του Καστελλορίζου κατά τον 19ο αιώνα ο οικισμός αριθμούσε μια σειρά από πλατείες και διαφορετικές γειτονιές που αναπτύσσονταν με βάση κοινωνικό-οικονομικά κριτήρια.

Ο πληθυσμός χωρίζονταν με βάση τον πλούτο και το επάγγελμα σε τρεις κατηγορίες, τους πλοιοκτήτες, τους εμπόρους και τους ναύτες και τεχνίτες.


Οι πλοιοκτήτες ή καπεταναίοι έχτιζαν τα δίπατα και τρίπατα σπίτια τους στον Κάο ή Κάβο, την αρχοντική συνοικία στην αριστερή πλευρά κατά την είσοδο στο λιμάνι.

Έτσι οι γυναίκες τους μπορούσαν να κοιτούν από τα μπαλκόνια περιμένοντας την άφιξη των πλοίων και να τα βλέπουν να δένουν στην παρακείμενη αποβάθρα.

Μια γυναίκα διακρίνεται πάνω σε ένα από τα ξύλινα μπαλκόνια της προκυμαίας.

Σε εκείνη την πλευρά δημιουργήθηκε διαχρονικά το διοικητικό κέντρο, στο σημείο που μέχρι σήμερα ορθώνεται το δημαρχείο.

Προχωρώντας στο εσωτερικό του λιμανιού στο Κορδόνι που δημιουργείται περιμετρικά της θάλασσας, προς την συνοικία του Ματζαïνου, αναπτυσσόταν το εμπορικό κέντρο, τα μαγαζιά και τα καφενεία χωρισμένα ανάλογα με την κοινωνική τάξη.

Στα δυτικά στην συνοικία της Παλαμεριάς ζούσαν οι χαμηλότερες κοινωνικές ομάδες των ναυτών, των υπαλλήλων και των λοιπών εργατών ενώ στο γειτονικό Μανδράκι υπήρχαν αρχικά τα εργαστήρια και το καρνάγιο.


Πίσω από τις πρώτες σειρές των σφιχτοδεμένων σπιτιών αναπτύσσονται δαντελωτά μια πληθώρα άλλων συνοικιών, τα Πηάδια, ο Πούντος, οι Μύλοι, τα Παριανά, τα Χωράφια,του Νιτσοφόρου, του Αη Νικολά, του Μαλαξού και η Παναγιά πιο φτωχικές ίσως που όλες μαζί όμως συνέθεταν την πλούσια αυτή πολιτεία.

Τα σπίτια χτίζοντας σε πολύ κοντινή απόσταση με τα μπαλκόνια τους σχεδόν να ενώνονται. Ανάμεσά τους δρομάκια, σκάλες, πεζούλες και μικρές πλατείες συνέθεταν μικροπολιτίες.

Κατά τον χρυσό αιώνα της εμπορικής του ανάπτυξης το νησί θα κοσμηθεί από μια σειρά έργων χορηγουμένων από την κοινότητα και από ευκατάστατους ευεργέτες.

Τότε θα οικοδομηθούν η Σαντραπεία σχολή-Αρρεναγωγείο, το εξατάξιο παρθεναγωγείο και κοινοτικό φαρμακείο ενώ θα ανεγερθούν πολλές εκκλησίες και ξωκλήσια.

Παρά το μικρό του μέγεθος, το νησί διαθέτει εικοσιένα εκκλησίες και μοναστήρια στα οποία έρχονται να προστεθούν άλλα δύο στην Ρω και τον Άγιο Γεώργιο.

Πολλά είναι συγκεντρωμένα στην θέση του Παλαιόκαστρου όπου στην αρχαιότητα δέσποζε ένα οχυρό ενώ εξέχουσα σημασίας είναι ο ναός του Αη Κωνσταντίνου και της Ελένης που αποτελεί την μητρόπολη του νησιού.

Το εσωτερικό της Μητρόπολης του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης φανερώνει όλη την σύγχρονη ιστορία του Καστελλορίζου. Ο θρύλος θέλει την θεμέλιο λίθο του ναού να τοποθετείτε από τον ίδιο τον μέγα Κωσταντίνο ή κατά άλλες πηγές την Ελένη που σταμάτησαν στο νησί κατά το ταξίδι τους στους Αγίους τόπους και την αναζήτηση του τίμιου σταυρού. Ο ναός αναγέρθηκε στα 1835 κατά την περίοδο που το νησί τελούσε υπό οθωμανική διοίκηση και αρχικά ονομαζόταν αλλιώς ενώ το εσωτερικό του κοσμούν ως και σήμερα δώδεκα μονολιθικοί γρανιτένιοι κίονες, που μεταφέρθηκαν πάνω σε σχεδίες από το ναό του Απόλλωνα στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρά Ασία.

Μετά τις καταστροφές που βίωσε το νησί κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα ο οικισμός συρρικνώθηκε και πολλές από τις γειτονιές μαζί με την χωροταξική οργάνωση των κατοίκων καταργήθηκαν.